มา ชาติํ ปุนราคมีติ ปุน ชาติํ อายติํ ปุนพฺภวํ มา อุปคจฺฉิ ฯ ภเว ฉนฺทํ วิราเชตฺวาติ กามภวาทิเก สพฺพสฺมิํ ภเว ตณฺหาฉนฺทํ วิราคสงฺขาเตน มคฺเคน ปชหิตฺวาฯ อุปสนฺตา จริสฺสสีติ สพฺพโส ปหีนกิเลสตาย นิพฺพุตา วิหริสฺสสิฯ

เอตฺถ จ ‘‘ธาตุโย ทุกฺขโต ทิสฺวา’’ติ อิมินา ทุกฺขานุปสฺสนามุเขน วิปสฺสนา ทสฺสิตาฯ ‘‘ภเว ฉนฺทํ วิราเชตฺวา’’ติ อิมินา มคฺโค, ‘‘อุปสนฺตา จริสฺสสี’’ติ อิมินา สอุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ, ‘‘มา ชาติํ ปุนราคมี’’ติ อิมินา อนุปาทิเสสา นิพฺพานธาตุ ทสฺสิตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

สุมนาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

15. อุตฺตราเถรีคาถาวณฺณนา

กาเยน สํวุตา อาสินฺติ อุตฺตราย เถริยา คาถาฯ ตสฺสาปิ วตฺถุ ติสฺสาเถริยา วตฺถุสทิสํฯ สาปิ หิ สกฺยกุลปฺปสุตา โพธิสตฺตสฺส โอโรธภูตา มหาปชาปติโคตมิยา สทฺธิํ นิกฺขนฺตา โอภาสคาถาย อรหตฺตํ ปตฺวา ปน –

[15]

‘‘กาเยน สํวุตา อาสิํ, วาจาย อุท เจตสา;

สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺห, สีติภูตามฺหิ นิพฺพุตา’’ติฯ –

อุทานวเสน ตเมว คาถํ อภาสิฯ

ตตฺถ กาเยน สํวุตา อาสินฺติ กายิเกน สํวเรน สํวุตา อโหสิํฯ วาจายาติ วาจสิเกน สํวเรน สํวุตา อาสินฺติ โยชนา, ปททฺวเยนาปิ สีลสํวรมาหฯ อุทาติ อถฯ เจตสาติ สมาธิจิตฺเตน, เอเตน วิปสฺสนาภาวนมาหฯ สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺหาติ สานุสยํ, สห วา อวิชฺชาย ตณฺหํ อุทฺธริตฺวาฯ อวิชฺชาย หิ ปฏิจฺฉาทิตาทีนเว ภวตฺตเย ตณฺหา อุปฺปชฺชติฯ

อปโร นโย – กาเยน สํวุตาติ สมฺมากมฺมนฺเตน สพฺพโส มิจฺฉากมฺมนฺตสฺส ปหานา มคฺคสํวเรเนว กาเยน สํวุตา อาสิํฯ วาจายาติ สมฺมาวาจาย สพฺพโส มิจฺฉาวาจาย ปหานา มคฺคสํวเรเนว วาจาย สํวุตา อาสินฺติ อตฺโถฯ เจตสาติ สมาธินาฯ

เจโตสีเสน เหตฺถ สมฺมาสมาธิ วุตฺโต, สมฺมาสมาธิคฺคหเณเนว มคฺคลกฺขเณน เอกลกฺขณา สมฺมาทิฏฺฐิอาทโย มคฺคธมฺมา คหิตาว โหนฺตีติ, มคฺคสํวเรน อภิชฺฌาทิกสฺส อสํวรสฺส อนวเสสโต ปหานํ ทสฺสิตํ โหติฯ เตเนวาห ‘‘สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺหา’’ติฯ สีติภูตามฺหิ นิพฺพุตาติ สพฺพโส กิเลสปริฬาหาภาเวน สีติภาวปฺปตฺตา อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา นิพฺพุตา อมฺหีติฯ

อุตฺตราเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

16. วุฑฺฒปพฺพชิตสุมนาเถรีคาถาวณฺณนา

สุขํ ตฺวํ วุฑฺฒิเก เสหีติ สุมนาย วุฑฺฒปพฺพชิตาย คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว กุสลํ อุปจินิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ มหาโกสลรญฺโญ ภคินี หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ สา สตฺถารา รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส ‘‘จตฺตาโร โข เม, มหาราช, ทหราติ น อุญฺญาตพฺพา’’ติอาทินา (สํ. นิ. 1.112) เทสิตํ ธมฺมํ สุตฺวา ลทฺธปฺปสาทา สรเณสุ จ สีเลสุ จ ปติฏฺฐาย ปพฺพชิตุกามาปิ ‘‘อยฺยิกํ ปฏิชคฺคิสฺสามี’’ติ จิรกาลํ วีตินาเมตฺวา อปรภาเค อยฺยิกาย กาลงฺกตาย รญฺญา สทฺธิํ มหคฺฆานิ อตฺถรณปาวุรณานิ คาหาเปตฺวา วิหารํ คนฺตฺวา สงฺฆสฺส ทาเปตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา อนาคามิผเล ปติฏฺฐิตา ปพฺพชฺชํ ยาจิฯ สตฺถา ตสฺสา ญาณปริปากํ ทิสฺวา –

[16]

‘‘สุขํ ตฺวํ วุฑฺฒิเก เสหิ, กตฺวา โจเฬน ปารุตา;

อุปสนฺโต หิ เต ราโค, สีติภูตาสิ นิพฺพุตา’’ติฯ –

อิมํ คาถํ อภาสิฯ สา คาถาปริโยสาเน สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปตฺวา อุทานวเสน ตเมว คาถํ อภาสิฯ อิทเมว จสฺสา อญฺญาพฺยากรณํ อโหสิ, สา ตาวเทว ปพฺพชิฯ คาถาย ปน วุฑฺฒิเกติ วุฑฺเฒ, วโยวุฑฺเฒติ อตฺโถฯ อยํ ปน สีลาทิคุเณหิปิ วุฑฺฒา, เถริยา วุตฺตคาถาย จตุตฺถปาเท สีติภูตาสิ นิพฺพุตาติ โยเชตพฺพํฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

วุฑฺฒปพฺพชิตสุมนาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ